زیارت عاشورا؛ مسیر تقرب به خدا و اهل بیت
زیارت عاشورا یکی از برجستهترین اعمال مستحب در اسلام و بهویژه در
مذهب شیعه است که جایگاهی ویژه در زندگی معنوی و اعتقادی مؤمنان دارد.
این زیارتنامه، با یادآوری شهادت امام حسین علیهالسلام و یاران
وفادارش در واقعه کربلا، فرصتی فراهم میکند تا انسان به تعمق در
مفاهیم ایمان، وفاداری، شجاعت و مبارزه با ظلم بپردازد. آثار روحانی و
اخلاقی زیارت عاشورا در روایات متعدد اهل بیت علیهمالسلام مورد تأکید
قرار گرفته است؛ از جمله پاک شدن از گناهان، تقرب به خداوند، افزایش
درجات معنوی و نصیب شدن از برکات دنیوی و اخروی.
از نگاه فقهی و معرفتی، زیارت عاشورا علاوه بر جنبه عبادی، وسیلهای
برای تجدید عهد با اهل بیت و یادآوری مسئولیتهای اخلاقی و اجتماعی
مؤمنان است. بزرگان دین همچون امام باقر و امام صادق علیهماالسلام بر
اهمیت مداومت در خواندن این زیارت و آثار شگرف آن بر زندگی انسان تأکید
کردهاند و آن را موجب طول عمر، افزایش روزی، زندگی با سعادت و حتی
شریک شدن در درجات شهدای کربلا دانستهاند. مطالعه منابع معتبر، از
جمله «کاملالزیارات» و «مصباحالمتهجد»، و پیروی از توصیههای مراجع و
عالمان بزرگ، کمک میکند تا مؤمن با خلوص نیت و توجه کامل این زیارت را
انجام دهد و آثار معنوی و روحانی آن را در زندگی خود تجربه کند.
فضیلت، ثواب و آثار زیارت عاشورا
زیارت عاشورا یکی از ارزشمندترین و پرمعناترین اعمال مستحب در دین
اسلام است که تأثیر عمیقی بر روح و جان انسان دارد. این زیارت نه تنها
وسیلهای برای ابراز محبت و وفاداری نسبت به امام حسین (ع) و اهل بیت
اوست، بلکه در احادیث و روایات، بهعنوان راهی برای ارتقای درجات
معنوی، پاک شدن از گناهان و افزایش قرب الهی یاد شده است. مداومت بر
خواندن زیارت عاشورا، آثار روحانی و اخلاقی فراوانی به همراه دارد و
بزرگان دین همواره آن را کلیدی برای تقویت ایمان و اتصال قلب به اهل
بیت معرفی کردهاند.
در ادامه به طور کامل، فضیلتها و ثواب زیارت عاشورا را از دو جنبه حدیث امامان معصوم (ع) و توصیهها و تأکید بزرگان دین شیعی مورد بررسی قرار گرفته که پیشنهاد میکنیم حتما مطالعه کنید:
احادیث امامان معصوم (ع)
خواندن زیارت عاشورا از مهمترین و بافضیلتترین اعمال برای مؤمنان
شمرده میشود و امامان معصوم (علیهمالسلام) بارها بر فضیلت و آثار آن
تأکید کردهاند.
۱امام محمد باقر علیهالسلام
عَنْ مَالِكٍ الْجُهَنِيِّ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ الْبَاقِرِ ع قَالَ: … قَالَ صَالِحُ بْنُ عُقْبَةَ الْجُهَنِيُّ وَ سَيْفُ بْنُ عَمِيرَةَ قَالَ عَلْقَمَةُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْحَضْرَمِيُّ فَقُلْتُ لِأَبِي جَعْفَرٍ ع عَلِّمْنِي دُعَاءً أَدْعُو بِهِ فِي ذَلِكَ الْيَوْمِ إِذَا أَنَا زُرْتُهُ مِنْ قَرِيبٍ وَ دُعَاءً أَدْعُو بِهِ إِذَا لَمْ أَزُرْهُ مِنْ قَرِيبٍ وَ أَوْمَأْتُ إِلَيْهِ مِنْ بُعْدِ الْبِلَادِ وَ مِنْ سَطْحِ دَارِي بِالسَّلَامِ قَالَ فَقَالَ يَا عَلْقَمَةُ إِذَا أَنْتَ صَلَّيْتَ رَكْعَتَيْنِ،
بَعْدَ أَنْ تُومِئَ إِلَيْهِ بِالسَّلَامِ وَ قُلْتَ عِنْدَ الْإِيمَاءِ إِلَيْهِ وَ مِنْ بَعْدِ الرَّكْعَتَيْنِ هَذَا الْقَوْلَ فَإِنَّكَ إِذَا قُلْتَ ذَلِكَ فَقَدْ دَعَوْتَ بِمَا يَدْعُو بِهِ مَنْ زَارَهُ مِنَ الْمَلَائِكَةِ وَ كَتَبَ اللَّهُ لَكَ بِهَا أَلْفَ أَلْفِ حَسَنَةٍ وَ مَحَا عَنْكَ أَلْفَ أَلْفِ سَيِّئَةٍ وَ رَفَعَ لَكَ مِائَةَ أَلْفِ [أَلْفِ] دَرَجَةٍ وَ كُنْتَ مِمَّنِ اسْتُشْهِدَ مَعَ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ حَتَّى تُشَارِكَهُمْ فِي دَرَجَاتِهِمْ،
وَ لَا تُعْرَفُ إِلَّا فِي الشُّهَدَاءِ الَّذِينَ اسْتُشْهِدُوا مَعَهُ وَ كَتَبَ لَكَ ثَوَابَ كُلِّ نَبِيٍّ وَ رَسُولٍ وَ زِيَارَةِ مَنْ زَارَ الْحُسَيْنَ بْنَ عَلِيٍّ ع مُنْذُ يَوْمَ قُتِل…. قَالَ عَلْقَمَةُ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ الْبَاقِرُ ع يَا عَلْقَمَةُ إِنِ اسْتَطَعْتَ أَنْ تَزُورَهُ فِي كُلِّ يَوْمٍ بِهَذِهِ الزِّيَارَةِ مِنْ دَهْرِكَ فَافْعَلْ فَلَكَ ثَوَابُ جَمِيعِ ذَلِكَ إِنْ شَاءَ اللَّهُ تَعَالَى.
ترجمه:
مالک جهنی از امام محمد باقر علیهالسلام درباره ثواب کسی که در روز عاشورا به کربلا میرود و وظایف شیعیان در این روز پرسش میکند. در ادامه روایت، صالح بن عقبه جهنی و سیف بن عمیره نقل میکنند که علقمه بن محمد حضرمی به امام باقر علیهالسلام عرض کرد:
«مولای من! دعایی به من بیاموزید که در روز عاشورا، هنگامی که از نزدیک به زیارت آن حضرت مشرف شدم، بخوانم. همچنین دعایی دیگر که وقتی از نزدیک نتوانستم زیارت کنم و از سرزمینی دور، حتی از خانه خود، به سوی مزار شریف اشاره کردم، آن را بخوانم.»
امام باقر علیهالسلام فرمودند: «ای علقمه! وقتی پس از اشاره سلام به سوی آن حضرت، دو رکعت نماز بهجا آوردی، آنگاه این سخن (زیارت عاشورا) را بخوان. در این صورت، همان ذکری را گفتهای که فرشتگان هنگام زیارت سیدالشهداء علیهالسلام میگویند. خداوند به پاداش این عمل، هزار هزار حسنه برایت مینویسد، هزار هزار گناه از تو میزداید، هزار هزار درجه بر مقام تو میافزاید و تو را در شمار کسانی قرار میدهد که همراه حسین بن علی علیهالسلام به شهادت رسیدند. حتی در درجات شهدا با آنان شریک میشوی و همچون کسی خواهی بود که در کربلا به شهادت رسید. همچنین ثواب همه پیامبران و رسولان و تمام کسانی که از روز شهادت امام حسین علیهالسلام تاکنون به زیارت آن حضرت رفتهاند، برای تو نوشته خواهد شد.»
سپس امام افزودند: «ای علقمه! اگر توانستی هر روز از عمرت این زیارت را بخوانی، چنین کن. زیرا به خواست خداوند متعال، تمام این پاداشها برایت نوشته خواهد شد.»
کامل الزیارات،ص 174
۲امام محمد باقر علیهالسلام
عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ الْبَاقِرِ (ع):
مَنْ زَارَ الْحُسَيْنَ (ع) بِصِفِينِيَّتِهِ عَارِفاً بِحَقِّهِ، غَفَرَ اللَّهُ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ وَ مَا تَأَخَّرَ، وَ كَانَ فِي دَرَجَةِ الشُّهَدَاءِ مَعَ الْحُسَيْنِ (ع)، وَ أَعْطَاهُ اللَّهُ بِكُلِّ خُطْوَةٍ أَلْفَ أَلْفَ حَسَنَةٍ، وَ مَحَا عَنْهُ أَلْفَ أَلْفَ سَيِّئَةٍ، وَ رَفَعَ لَهُ أَلْفَ أَلْفَ دَرَجَةٍ، وَ كَانَ كَمَنْ أَطْعَمَ أَلْفَ أَلْفِ مُسْلِمٍ جَائِعٍ، وَ كَسَا أَلْفَ أَلْفِ مُسْلِمٍ عَارٍ، وَ كَانَ كَمَنْ أَعْتَقَ أَلْفَ أَلْفِ رَقَبَةٍ، وَ كَانَ كَمَنْ قَاتَلَ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ (ص) أَلْفَ أَلْفِ غَزْوَةٍ، وَ كَمَنْ زَارَ اللَّهَ فِي بَيْتِهِ الْحَرَامِ أَلْفَ أَلْفِ مَرَّةٍ.
ترجمه:
هر کس حسین(ع) را در [سرزمین] صفینیه (کربلا) زیارت کند، در حالی که به حق او معرفت [و شناخت] داشته باشد، خداوند گناهان گذشته و آیندهاش را میآمرزد و در درجه شهدا، همراه با حسین(ع) خواهد بود. و خداوند به هر قدمش (در راه زیارت) یک میلیون حسنه به او عطا میکند و یک میلیون گناه از او محو مینماید و یک میلیون درجه برایش بالا میبرد. و [پاداش او] همچون کسی است که یک میلیون مسلمان گرسنه را سیر کرده و یک میلیون مسلمان برهنه را پوشانیده و همچون کسی است که یک میلیون بنده را آزاد کرده است و مانند کسی است که یک میلیون غزوه همراه با رسول خدا(ص) جنگیده باشد و مانند کسی است که یک میلیون بار خدا را در خانه حرامش (کعبه) زیارت کرده باشد.
بحارالانوار، جلد ۹۸، صفحه ۳۲۸
۳امام جعفر صادق علیهالسلام
عَنِ الْفُضَیْلِ بْنِ یَسَارٍ عَنْأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَنْ ذُکِرْنَا عِنْدَهُ فَفَاضَتْ عَیْنَاهُ وَ لَوْ مِثْلَ جَنَاحِ الذُّبَابِ غَفَرَ اللَّهُ ذُنُوبَهُ وَ لَوْ کَانَتْ مِثْلَ زَبَدِ الْبَحْرِ.
ترجمه:
هر کس که از ما نزد او ذکر می شود و از دیدگان او اشک جاری شود هر چند به مثل و مقدار بال مگسی باشد خداوند گناهان او را می آمرزد هر چند که مانند کف دریاها باشد.
وسائل الشیعه/ج۱۴/ص۵۰۱
۴امام جعفر صادق علیهالسلام
عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ الصَّادِقِ (ع)
قَالَ: إِذَا أَرَدْتَ أَنْ تَزُورَ الْحُسَيْنَ (ع) وَ أَنْتَ بَعِيدٌ مِنْهُ فَاغْتَسِلْ وَ أَتْبِعْ غَسْلَكَ بِغَسْلِ آخَرَ لِلْجِنَازَةِ ... ثُمَّ تَقُولُ: السَّلَامُ عَلَى آدَمَ صِفْوَةِ اللَّهِ ... [إلى أن تبلغ زيارة عاشوراء] ... اللَّهُمَّ خُصَّ أَنْتَ أَوَّلَ ظَالِمٍ بِاللَّعْنِ مِنِّي وَ ابْدَأْ بِهِ أَوَّلًا ثُمَّ الثَّانِيَ وَ الثَّالِثَ وَ الرَّابِعَ ... [إلى آخر الزيارة].
ترجمه:
از امام صادق (ع) روایت شده که فرمود: وقتی میخواهی حسین (ع) را زیارت کنی در حالی که از او دوری، پس غسل کن و پس از آن غسل، غسل دیگری (مانند غسل میت) انجام بده ... سپس بگو: سلام بر آدم برگزیده خدا ... [تا اینکه به بخش زیارت عاشورا میرسی] ... خدایا! تو اولین ستمگر را از جانب من به لعنت خاص خودت مخصوص کن و آغاز کن از او اول، سپس دوم و سوم و چهارم ... [تا آخر زیارت].
کامل الزیارات، باب ۷۱
۵امام جعفر صادق علیهالسلام
عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ الصَّادِقِ (ع)
مَنْ زَارَ الْحُسَيْنَ (ع) أَوْ قَرَأَ زِيَارَتَهُ مِنْ بَعِيدٍ، كَانَ لَهُ كَأَجْرِ مَنْ زَارَهُ حَاضِراً. وَ مَنْ قَرَأَ زِيَارَةَ عَاشُورَاءَ بِإِخْلَاصٍ كَانَ كَمَنْ أُعْطِيَ الدُّنْيَا وَ مَا فِيهَا.
ترجمه:
از امام صادق (ع) روایت شده که فرمود: هر کس حسین (ع) را زیارت کند یا زیارتش را از راه دور بخواند، پاداشش مانند کسی است که او را حاضر (در کنار قبرش) زیارت کرده باشد. و هر کس زیارت عاشورا را با اخلاص بخواند، مانند کسی است که دنیا و آنچه در آن است به او داده شده باشد.
۶امام رضا علیهالسلام
عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا (ع):
قَالَ مَنْ زَارَ قَبْرَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع بِشَطِّ الْفُرَاتِ کَمَنْ زَارَ اللَّهَ فَوْقَ عَرْشِهِ
ترجمه:
امام رضا علیه السلام فرمودند: هر کس اباعبدلله علیه السلام را کنار شط فرات زیارت کند، مانند کسی است که خداوند را در بالای عرش زیارت کرده است.
تهذیب الأحکام ج : 6 ص : 46
همچنین در روایات متعددی از معصومین علیهمالسلام بر اهمیت و ضرورت زیارت امام حسین علیهالسلام تأکید شده است. نمونههایی از این احادیث عبارتاند از:
- زیارت امام حسین علیهالسلام همچون زیارت خداوند در عرش اوست.
- زیارت آن حضرت بر هر مؤمنی که به امامت ایشان اقرار دارد، واجب شمرده شده است. (بحارالانوار، ج ۱۰۱، ص ۶۹)
- کسی که تنها برای رضایت و خوشنودی پروردگار، و نه به قصد شهرت، امام حسین علیهالسلام را زیارت کند، خداوند همه گناهان او را خواهد بخشید. (بحارالانوار، ج ۱۰۱، ص ۴)
- هرکس بدون عذر موجه از زیارت امام حسین علیهالسلام سر باز زند، از اهل آتش به شمار میآید. (بحارالانوار، ج ۱۰۱، ص ۴)
- کسی که امام حسین علیهالسلام را زیارت نکند، در حقیقت از شیعیان اهلبیت محسوب نمیشود. (بحارالانوار، ج ۱۰۱، ص ۴)
توصیهها و تأکید بزرگان دین شیعی
زیارت عاشورا جایگاه ویژهای در زندگی معنوی و آموزههای دینی شیعیان
دارد و بزرگان و مراجع تقلید بارها بر اهمیت و آثار آن تأکید کردهاند.
مرحوم آیتالله العظمی بهجت درباره برکات زیارت عاشورا میفرماید:
«مضمون زیارت عاشورا گواه و روشنکننده عظمت آن است. در اسناد آمده که
زیارت عاشورا از حدیثهای قدسی است. به همین دلیل، با وجود فراوانی
کارهای علمی نزد علما و استادان، آنان همیشه مراقب خواندن این زیارت
بودند.ایشان نقل میکنند که مرحوم آیتالله شیخ محمدحسین اصفهانی از خداوند متعال میخواست که آخرین کلمات عمرش، زیارت عاشورا باشد و پس از آن به سوی خداوند برود؛ دعای وی مستجاب شد و روحش پس از اتمام خواندن این زیارت به ملکوت اعلی شتافت و قرین رحمت الهی گردید.»
شیخ عبدالهادی حائری مازندرانی از پدر خود نقل کرده است که پس از وفات مرحوم حاج میرزا علی نقی طباطبایی، او را در عالم خواب دید و از او پرسید: «آیا آرزویی داری؟» وی پاسخ داد: «آرزو دارم که چرا در دنیا هر روز زیارت عاشورا نخواندم.» این سید بزرگوار در طول دهه اول محرم این زیارت را هر روز میخواند، اما پس از رحلتش افسوس میخورد که چرا در سایر ایام سال نیز موفق به این عمل نشده بود.
یکی از بزرگان نیز روایت کرده است که مرحوم آیتالله حاج آقا حسین خادمی، حاج شیخ عباس قمی و حاج شیخ عبدالجواد مداحیان را در عالم خواب کنار یکدیگر در غرفههای بهشتی دیده و پرسیده بود که علت این جمعشدن چیست. پاسخ داده شد: «همگی مداومت به خواندن زیارت عاشورا داشتهاند و میزان توجه آنان به این زیارت تقریباً برابر بوده است.» این حکایت نشان میدهد که پایبندی به زیارت عاشورا، چه در عالم دنیا و چه در عالم بعد از مرگ، جایگاه والایی دارد.
آیتالله شبیری زنجانی از دیگر مراجع تقلید، حکایتی از برکت زیارت عاشورا نقل کردهاند: فرزند آقای حاج سید محمد بجنوردی به دلیل یک عارضه چشمی نابینا شده بود و پزشکان پیشبینی میکردند که چشم دیگر نیز نابینا خواهد شد. با این حال، او شفا یافت. در عالم رؤیا، سیدالشهداء به یکی از بستگان او فرمودند: «ما به جهت اینکه او به زیارت عاشورا مداومت داشت، سلامتی چشم دیگرش را از خدا گرفتیم.» این داستان نشان میدهد که زیارت عاشورا میتواند آثار ملموس و الهی بر زندگی مادی و معنوی انسانها داشته باشد.
مرحوم شهید دستغیب نیز درباره برکت خواندن زیارت عاشورا روایت کردهاند: حدود صد سال پیش، یکی از علماء نجف در خواب حضرت عزراییل را میبیند و از او میپرسد روح مرحوم میرزا ابراهیم محلاتی در چه حالی است. عزراییل پاسخ میدهد که روح او در بهترین حالات و در باغهای عالم برزخ است و خداوند هزار ملک را برای اجرای دستورات او قرار داده است. عالم میپرسد: «آیا این مقام به سبب علم، تدریس، تربیت شاگرد، نماز جماعت یا بیان احکام بوده است؟» عزراییل پاسخ میدهد: «نه، بلکه به خاطر خواندن زیارت عاشورا.» نقل است که مرحوم میرزا در سی سال آخر عمر، هیچ روزی زیارت عاشورا را ترک نکرده و حتی در صورت بیماری، نایب میگرفت.
از عارف بزرگ، مرحوم آیتالله میرزا سید علی قاضی (استاد آیتالله بهجت و علامه طباطبایی) نیز نقل شده که پس از رحلت ایشان، کسی در خواب از او پرسید: «چه عملی در آنجا مهمتر است؟» وی پاسخ داد: «زیارت عاشورا، و من پشیمانم که چرا روزی یک بار آن را خواندم و دوبار نخواندم.» مرحوم قاضی همواره بر اهمیت و آثار این زیارت تأکید د
اشت و معتقد بود که هر چه دارد از سیدالشهداء و قرآن است.
حکایات فوق نشان میدهد که زیارت عاشورا نه تنها وسیلهای برای تقرب به خداوند و دریافت رحمت و برکات الهی است، بلکه آثار معنوی و روحانی گستردهای نیز دارد. این زیارت محبت امام حسین علیهالسلام را در دل انسان تقویت میکند، درجات بالای معنوی و روحانی را نصیب زائر میسازد و زائر را با شهدای کربلا شریک میکند. همچنین، پایبندی به خواندن زیارت عاشورا، حتی در صورت مشکلات جسمی یا بیماری، موجب میشود که انسان در درجات بالای آخرت قرار گیرد و از رحمت و الطاف الهی بهرهمند شود.
بهطور کلی، توصیهها و حکایات بزرگان نشان میدهد که زیارت عاشورا یکی از مهمترین اعمال در زندگی شیعیان است و اثرات آن در دنیا و آخرت غیرقابل انکار است. این زیارت، پلی است برای اتصال دل انسان به سیدالشهداء و دروازهای برای دریافت برکات الهی، رحمت و درجات عالی معنوی که علما و بزرگان دین همواره آن را یکی از مهمترین اعمال زندگی خود میدانستند
آداب و زمانهای توصیهشده برای خواندن زیارت عاشورا
زیارت عاشورا در هر زمانی که خوانده شود، پاداش و آثار معنوی بسیاری دارد، اما روایات تأکید ویژهای بر خواندن آن در صبح دارند، زیرا آغاز روز با یاد و عشق امام حسین (ع) برکت و نورانیت ویژهای به زندگی میبخشد. برای دستیابی به برکات و آثار کامل این زیارت، رعایت آداب خاص آن ضروری است.
آداب خواندن زیارت عاشورا به صورت اجمالی عبارتند از:
-
رو به قبله یا مرقد امام حسین (ع) بنشینید: هنگام شروع زیارت، جهت
قبله یا مرقد مطهر امام حسین (ع) را رعایت کنید تا حالت توجه و خضوع
حفظ شود.
-
ابتدا صد مرتبه ذکر «الله اکبر» بگویید: این ذکر، زمینهساز خلوص نیت
و تمرکز در خواندن زیارت است.
-
مراقبت در اعمال و توجه کامل: در طول زیارت، مراقب اعمال خود باشید و
با کسی صحبت نکنید تا تمرکز و خلوص نیت حفظ شود.
-
تلفظ درست کلمات: عبارات زیارت عاشورا را با دقت و صحیح بخوانید تا
اثر معنوی آن کامل شود.
-
خواندن زیارت از ابتدا تا ابتدای صد لعن: این بخش از زیارت باید با
دقت و توجه کامل تلاوت شود.
-
نماز هدیه به حضرت ابا عبدالله (ع): برای خواندن زیارت، دو رکعت نماز
هدیه به حضرت ابا عبدالله علیهالسلام خوانده شود؛ این نماز با نماز
پایانی زیارت متفاوت است.
- پس از نماز هدیه، صد مرتبه ذکر «الله اکبر»
-
لَعَن و سلام هر کدام صد مرتبه: پس از ذکر، لعن و سلام را هر کدام صد
مرتبه تکرار کنید تا ثواب زیارت کامل شود.
-
نماز پایانی زیارت: در پایان زیارت عاشورا، دو رکعت نماز زیارت
خوانده شود تا خواندن زیارت به طور کامل ختم شود.
به طور کلی، خواندن زیارت عاشورا محدود به زمان خاصی نیست و هر ساعتی که انجام شود، ثواب فراوانی دارد، اما برای بهرهمندی از آثار ویژه و آغاز روز با یاد امام حسین (ع)، صبح زمان توصیهشدهای است. رعایت آداب ذکر شده موجب میشود زیارت عاشورا با خلوص نیت و توجه کامل خوانده شود و آثار روحانی و معنوی آن به بهترین شکل دریافت گردد.
تقدم لعن و اهمیت سلام در زیارت عاشورا
در زیارت عاشورا، لعن و سلام هر دو جایگاه ویژهای دارند، اما لعن بر
سلام تقدم دارد. لعن به معنای دور کردن و درخواست عقوبت الهی برای
دشمنان اهل بیت (ع) است، در حالی که سلام به معنای طلب کمال و سلامت
برای معصومین (ع) و نشان ادب و احترام است. این ترتیب، اصل خودسازی و
پاکسازی معنوی را رعایت میکند.
چند دلیل اصلی برای این تقدم ذکر شده است
-
۱. از نظر اعتقادی، تقدم لعن بر سلام با اصل توحید هماهنگ است؛ همانطور که شعار همه ادیان الهی «لا إله إلا الله» است، ابتدا باید پلیدیها و شرک از دل دور شود و سپس به خیر و خوبی روی آورد. لعن نوعی برائت و پاکسازی است و پیش از تولی و سلام قرار میگیرد تا ارزش آن کامل شود.
-
۲. از منظر اخلاقی، ابتدا باید پلیدیها و زشتیهای دشمنان اهل بیت (ع) از دل دور شود تا بعد بتوان زیباییها و کمالات معصومین (ع) را با سلام جلب کرد. این ترتیب، اصل خودسازی و پاکسازی معنوی را رعایت میکند
-
۳. از نظر آماری و قرآنی، تعداد لعنها در زیارت عاشورا و قرآن بیش از سلامها است و تکرار و تقدم لعن، اهمیت آن را نشان میدهد. به عبارت دیگر، زیارت عاشورا با تأکید بیشتر بر لعن، بر ضرورت برائت از دشمنان اهل بیت (ع) تأکید میکند.
بنابراین، تقدم لعن بر سلام در زیارت عاشورا هم از لحاظ دینی، هم اخلاقی و هم تربیتی معنا پیدا میکند و نشاندهنده اولویت دوری از پلیدیها و دشمنان بر جلب خیر و سلامتی برای معصومین (ع) است.
در آغاز زیارت عاشورا، فرازهای ابتدایی با سلام شروع میشوند، از جمله: «السلام علیک یا اباعبدالله، السلام علیک یا ابن رسول الله، السلام علیک یا خیرت الله و ابن خیرتش، السلام علیک یا ابن امیرالمؤمنین و ابن سید الوصیین، السلام علیک یا ابن فاطمه سیّدة نساء العالمین». یعنی سلام بر تو ای اباعبدالله، فرزند پیامبر، برگزیده خدا و فرزند برگزیدهاش، فرزند امیرالمؤمنین و فرزند سید اوصیاء، و فرزند فاطمه (س) سرور زنان جهان.
واژه «سلام» از ریشه «سلم» گرفته شده و به معنای سلامت، امنیت و آرامش است. در قرآن کریم، این مفهوم در موارد متعدد به کار رفته است؛ از جمله نامگذاری سرزمین ظهور به «دارالسلام»، ارسال سلام بر پیامبران، و اعلام سلامت و آرامش برای مؤمنان در هنگام جان دادن توسط ملائک موت. همچنین، در سوره قدر، سلام با شب قدر و طلوع فجر ارتباط داده شده است.
در احادیث اهل بیت (ع)، سلام علاوه بر حکم فقهی و شرعی، معنایی معرفتی نیز دارد. پاسخ دادن به سلام واجب است، حتی در حال نماز، و آغاز با سلام مستحب است. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودهاند: «السلام تطوّع والردّ فریضة»؛ یعنی سلام کردن مستحب و پاسخ به آن واجب است. از نظر معرفتی، سلام بیان اطمینان و امنیت نسبت به دیگری است؛ با گفتن سلام، اعلام میکنیم که فرد مقابل از جانب ما در امنیت و سلامت است و آسیبی به او نمیرسد.
سلام همچنین شرط ورود به مکانها و حضور در جمع است. امام حسین (ع) فرمود: «لا تأذنوا لأحد حتی یسلم»؛ یعنی اجازه ورود به کسی داده نشود تا سلام کند. قرآن کریم نیز در سوره نور میفرماید: «لا تدخلوا بيوتاً غیر بيوتکم حتی تستأنسوا وتسلموا علی أهلها»، رعایت این آداب موجب یادآوری اخلاق و نظم اجتماعی است. پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله نیز فرمودهاند: «أفش السلام یکثر خیر بیتک»؛ گسترش سلام باعث افزایش خیر و برکت در خانه میشود. همچنین سلام و سخن نیکو از عوامل مغفرت الهی است: «إن من موجبات المغفرة بذل السلام وحسن الکلام».
از دیدگاه معرفتی، سلام نشانه تجدید عهد و پیمان با مخاطب است، مخصوصاً پیامبر و اهل بیت (ع). امام صادق (ع) فرمودهاند: پیامبر صلی الله علیه و آله از امامان و شیعیان میثاق گرفت که سلام، یادآور این عهد و تجدید آن نزد خداست و میتواند تحقق وعدهها را سرعت بخشد.
بنابراین، هنگام سلام به امام حسین (ع) و انتساب ایشان به پیامبر، امیرالمؤمنین و حضرت زهرا (س)، چند معنا در ذهن و قلب مؤمن تداعی میشود:
تو در امنیت و سلامت هستی و از جانب من آسیبی نمیبینی.
برای ورود به حریم تو، ابتدا باید سلام دهم تا وجودم سلم و امن باشد.
سلام، یادآور پیمان اولیه با اهل بیت و حرکت به سوی تحقق حکومت امام زمان عجل الله تعالی فرجه است.
منابع پیشنهادی برای مطالعه بیشتر
برای مطالعه زیارت عاشورا، منابع متعددی در دسترس هستند که هر یک از
دیدگاه تاریخی، فقهی و تربیتی اهمیت ویژهای دارند. قدیمیترین و
معتبرترین منبع، کتاب ارزشمند کاملالزیارات تألیف جعفر بن قولویه قمی
قدسسره (متوفای ۳۶۹ هجری) است که زیارت عاشورا در آن نقل شده است. پس
از او، شیخ طوسی قدسسره (متوفای ۴۶۰ هجری) این زیارت را در کتاب
مصباحالمتهجد فی عمل السنة معروف به مصباح کبیر و نیز در نسخه مختصر
هم ان کتاب، یعنی مصباح صغیر روایت کرده است.
مصباح صغیر با هدف در دسترس قرار دادن عبادات و دعاها برای عموم و آسانتر کردن انجام آنها نگارش شده است و شیخ طوسی در مقدمه کتاب، اهمیت گردآوری عبادات پراکنده و ارائه مجموعهای مختصر و مفید را توضیح داده است.
علاوه بر منابع کلاسیک، کتابهای معاصر نیز برای آشنایی با مفاهیم، فضایل و تحلیل زیارت عاشورا بسیار مفید هستند:
- زیارت عاشورا در نگاهی دیگر، غلامرضا حیدریابهری، نشر جمال: کتابی پژوهشی و تربیتی که با نگاهی جامع، مستندات تاریخی و احادیث موثق را بررسی کرده و آموزههای اعتقادی و تربیتی زیارت را به زبانی ساده و روان ارائه میدهد.
- فضایل زیارت عاشورا، قربان محمد زاهدی، انتشارات ضریح آفتاب: این اثر مذهبی تحلیلی با استناد به روایات اهل بیت (ع) اهمیت زیارت را به عنوان بیعتی معنوی و محکومیت ظلم بررسی کرده است و با زبانی ساده قابل درک برای عموم است.
- تمنای نثار در بیان فضایل زیارت عاشورا، عباس خواجهپیری، انتشارات آثار سبز: کتابی تحلیلی که با استناد به منابع معتبر شیعه مانند کاملالزیارات و مصباحالمتهجد، مفاهیم زیارت عاشورا را به دور از تفصیل غیرضروری و با نثری روان ارائه میدهد و نگاه تربیتی و کرامات خواندن زیارت را بررسی میکند.
- زیارت کامله عاشورا، انتشارات شمسالهُدی: این کتاب به تحلیل زیارت عاشورا بهعنوان حدیثی قدسی میپردازد و با بررسی نسخههای معتبر، ترجمه دقیق و تحلیل تربیتی-سیاسی ارائه میکند.
برای علاقهمندان به ترجمههای زیارت عاشورا نیز آثار برجستهای موجود است که همگی سعی دارند مفاهیم عمیق این زیارتنامه را به زبانی روان و قابل فهم منتقل کنند:
- ترجمه حسین انصاریان: نثری ساده و روان، قابل فهم برای همگان، حتی کسانی که عربی نمیدانند.
- ترجمه محمدمهدی فولادوند: ترجمهای دقیق و معتبر با حفظ فضای معنوی متن اصلی.
- ترجمه آیتالله مکارم شیرازی: روان و قابل فهم، با توجه به ساختار جمله و تفسیر واژگان کلیدی برای فهم عمیقتر.
- ترجمه سیدمهدی شجاعی: ترجمهای ادبی و شاعرانه که بار عاطفی و معنوی متن را به خوبی منتقل میکند و جنبههای حقطلبی و مبارزه با ظلم را برجسته میسازد.
- ترجمه مقصود نعیمی ذاکر: روان و ساده، وفادار به متن اصلی و توجه به مفاهیم تربیتی و اخلاقی موجود در زیارت عاشورا، در نسخههای چاپی و الکترونیک در دسترس است.
این منابع به علاقهمندان کمک میکنند تا هم از جنبه تاریخی و مستندات روایی و هم از جنبه تربیتی و معنوی زیارت عاشورا، شناختی کامل و قابل اعتماد به دست آورند.
در آخر
زیارت عاشورا، علاوه بر اینکه عملی مستحب و نشانه محبت و وفاداری به
امام حسین علیهالسلام است، پلی است برای اتصال دل انسان به خداوند و
اهل بیت ایشان. خواندن مداوم این زیارت، نه تنها موجب پاک شدن از
گناهان و تقرب به پروردگار میشود، بلکه آثار معنوی و روحانی گستردهای
به همراه دارد؛ از جمله افزایش ایمان، تقویت شجاعت اخلاقی، آرامش قلبی
و نصیب شدن از برکات دنیوی و اخروی.
روایات و توصیههای امامان معصوم و بزرگان دین نشان میدهد که زیارت عاشورا، وسیلهای برای ارتقای درجات معنوی، شریک شدن در درجات شهدای کربلا و دریافت شفاعت در روز قیامت است. رعایت آداب زیارت و تکرار لعن و سلام با خلوص نیت، اهمیت تقدم لعن بر سلام و توجه به معنای عمیق سلام، اثر این زیارت را مضاعف میکند و مؤمن را در مسیر خودسازی و پاکسازی روحی قرار میدهد.
بنابراین، زیارت عاشورا نه تنها یادآور مظلومیت و فداکاری امام حسین علیهالسلام است، بلکه راهی مطمئن برای کسب آرامش روح، تقویت ایمان و بهرهمندی از رحمت و برکات الهی در دنیا و آخرت محسوب میشود. این زیارت، فرصتی بینظیر برای تجدید عهد با اهل بیت، حرکت به سمت رشد معنوی و تحقق تعالیم اخلاقی اسلام است و هر مؤمنی که با خلوص و توجه کامل آن را به جای آورد، از آثار بینظیر دنیوی و اخروی آن بهرهمند خواهد شد.